
معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل از ثبت شدن ۹۲۰ اثر طبیعی، تاریخی، منقول و غیر منقول این استان در فهرست آثار ملی ایران خبر داد.
اردبيل در گذشته گذرگاه كاروانهای تجاری و نظامی متعددی بوده که زمینه احداث كاروانسراها را فراهم کرده است. بسیاری از این کاروانسراها بعدها به دلايلی همچون تغيير مسیر راههای مواصلاتی و گذر زمان از بین رفته اند و تنها آثار تعداد محدودی از آنها باقی است.
سلسله صفوی نقطه عطفی در تاریخ ایران بعد از اسلام به شمار می رود؛ پادشاهان صفوی و به ویژه شاه عباس اول می دانستند که برای رونق تجاری باید بر تجارت و بازرگانی تمرکز کنند و برای رسیدن به این هدف باید راه ها تعمیر و کاروانسراها ساخته شود. شاه عباس اول توجه زیادی به راه ها و ساخت کاروانسراها داشت به طوری که امروز کاروانسراهای زیادی از دوران صفوی به جای مانده است. یکی از این کاروانسراهای زمان صفوی کاروانسرای سنگی صائین در استان اردبیل است، کاروانسرایی که به فرمان شاه عباس اول در جاده اردبیل – سراب در ۱۰ کیلومتری شهر نیر بنا شده و امروز از جاذبه های تاریخی تماشایی این منطقه به شمار می رود. کاروانسراهای استان اردبیل به خوبی نمایانگر گذشته پر رونق این منطقه است و نشان می دهد که اینجا از نقاط فعال اقتصادی بوده است.
زمان صفوی دوره طلایی ساخت کاروانسراها بود به طوری که در این دوره ۹۹۹ کاروانسرا ساخته شده که کاروانسرای سنگی صائین یکی از آن هاست و به خاطر مرمت هایی که در سالیان اخیر بر روی آن انجام شده ظاهری جذاب و دیدنی دارد. شاید با دیدن این بنا اول از همه تحت تاثیر معماری متفاوت آن قرار بگیرید و این سوال برایتان ایجاد شود که اولا چرا این بنا سنگی ست و ثانیه چرا تا این حد سرپوشیده است؟ همه این ها به شرایط اقلیمی این ناحیه برمی گردد. برای ساخت این بنا از سنگ استفاده شده و ماده متصل کننده سنگ ها به هم ساروج بوده است. دلیل سنگی بودن این بنا این است که سنگ های زیادی در این منطقه وجود دارد و از طرفی سنگ ها استحکام زیادی به بنا می دهند. به عبارتی، سنگ از مصالح کوهستانی و بومی اطراف است و با توجه به اقلیم سرد منطقه می تواند منجر به پایداری بیشتر بنا شود.
با توجه به اینکه این ناحیه منطقه ای سردسیر به حساب می آید برای ساخت بنا به شرایط آب و هوایی توجه خاصی شده تا بنایی ایجاد شود کاملا مطابق با شرایط محیطی اطراف. این کاروانسرا در یکی از پر برف ترین گردنه های ایران یعنی گردنه صائین ساخته شده برای همین معماری آن به گونه ای است که به راحتی بتوان از ورود برف و بوران به داخل بنا جلوگیری کرد. اینکه این کاروانسرا در گردنه ای مرتفع و برف گیر ساخته شده نشان می دهد که این مسیر در آن دوران اهمیت زیادی داشته است.
کاروانسرا کاملا بسته و سرپوشیده ساخته شده تا در برابر وزش بادهای سهمگین، تگرگ های بهاری و پاییزی و همینطور برف و سرما مقاوم باشد و این طور که معلوم است در داخل بنا هم از بخاری های زیادی استفاده می شده تا کاروانیان و مسافران گرم شوند. چارپایان کاروانیان هم در جایی در مرکز کاروانسرا برده می شدند، قسمتی که در مقایسه با فضاهای مجاور، ورودی های نسبتا بزرگ تری دارد.
در داخل بنا پله هایی هست که منتهی به بام کاروانسرا می شوند، بامی مربعی شکل که در بخش مرکزی آن گنبدی سنگی قرار گرفته است. در واقع، در مرکز بنا فضایی مربعی شکل به چشم می خورد که بر روی آن گنبد سنگی کوچکی قرار گرفته که زیبایی و جذابیت خاصی را به بنا داده است. بر روی سقف روزنه های کوچکی دیده می شود که به احتمال زیاد برای عبور نور و تهویه تعبیه شده اند و با دیدن حداقل اندازه ای که برای این روزنه ها در نظر گرفته شده به خوبی می توان به شدت هوای سرد این منطقه پی برد. از بالای کاروانسرا چشم اندازهای جذابی از طبیعت اطراف وجود دارد که نظرتان را به خود جلب می کند.
کاروانسرای سنگی صائین که به کاروانسرای شاه عباسی هم شناخته می شود در لیست آثار ملی ایران قرار دارد و یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران است. نزدیک ترین شهر به کاروانسرای سنگی صائین شهر نیر است که پیشنهاد می کنیم سری به آن بزنید، به رستوران هایش بروید و غذاهای محلی مثل آش دوغ را امتحان کنید و از محلی ها محصولات لبنی مثل عسل و لبنیات بخرید. اگر خیال دارید تا چند روزی را بیشتر در این منطقه بمانید و به دنبال محلی مناسب برای اقامت می گردید باید به شهرستان سراب بروید در اینجا هتل ها و مکان ها اقامتی خوبی برای اقامت پیدا می کنید. در سفر به استان اردبیل حتما از کاروانسرای سنگی صائین دیدن کنید، کاروانسرایی که روزگاری مامنی گرم و امن برای مسافران خسته بود و خیلی از تجار و کاروانیان برای رسیدن به آن و فرار از سرما لحظه شماری می کردند.
اردیبل شهری تاریخی است در شمال غربی ایران. قدمت این شهر بسیار طولانی است و به عصر آهن می رسد.
محصور شدن این شهر با رشته کوه های سبلان، طالش و بزغوش موجب شده تا از نظر استراتژیک بسیار مناسب و قابل اتکا باشد. محوطه تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل یکی از نشانه های تاریخ غنی این استان است. در زمان های دور اردبیل به نام اردویل خوانده می شده است. ارد به روز بیست و پنجم ماه و یک فرشته ی زرشتی است.
ویل کلمه ای کهن و پارسی است. هماهنگی این دو کلمه موجب تقدس ایجاد فضایی روحانی برای این شهر بوده است. با توجه به قدمت زیاد شهر اردبیل و پیشینه ی تاریخی آن که به پنج هزار سال می رسد جهانیان به ارزش این شهر پی برده اند. از جمله ی نشانه هایی که می توانید به وسیله ی آن به مقام بالای شهر اردبیل پی ببرید لوحه های گلی سومریان است. در این لوح اردبیل به نام آرتا یا آراتتا نامیده شده است.
محوطه تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل در روستای قوناق قیران واقع شده است. این روستا یکی از دهستان های غربی استان اردبیل است و آب و هوایی کوهپایه ای را داراست. فاصله ی روستای قوناق قیران از مرکز شهر اردبیل بیست و هفت کیلومتر است. سرسبزی و زیبایی روستا به دلیل وجود رود شیخ احمد است. رود شیخ احمد از کوه سبلان سر چشمه می گیرد و به قره سو می رسد. اهالی روستا همانند پیشینیان خود به کار باغداری و مزرعه داری مشغول هستند.
راه دسترسی به محوطه تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل به وسیله ی جاده ای آسفالت شده انجام می پذیرد. این جاده روی جاده قدیمی اردبیل به مشکین شهر و مغان ایجاد کشیده شده است. بعد از طی کردن بیست و شش کیلومتر از مرکز شهر اردبیل به سوی روستای گندیشمین و نرسیده به روستای قوناق قیران در شانه ی راست جاده ای خاکی خواهید دید. در یک کیلومتری این جاده رود شیخ احمد جاری است. این جاده برای آمد و شد روستائیان احداث شده است.
بعد از طی کمتر از یک کیلومتر به یک دو راهی خواهید رسید. جاده ی سمت چپ را انتخاب کنید تا بتوانید به محوطه ی تاریخی قلعه خسرو در اردبیل برسید. علاوه بر این می توانید از طریق یک راه سخت تر که به راه مالرو شناخته می شود در روستای قوناق قیران به سوی قلعه خسرو بروید. این راه از میان دره رود قره سو می گذرد. بعد از نیم ساعت پیاده روی می توانید به محوطه ی تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل برسید.
کهنه قلعه مشگین شهر
محوطه تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل ویژه گردشگرانی است که می خواهند ایران را از نظر تاریخی مورد بازدید قرار دهند. قلعه خسرو بر بلندای کوهی کم ارتفاع قرار دارد که رود قره سو از به دور آن در حال گردش است. این کوه در میان محلیان به نام شوش داغی معروف است. شیب تند دامنه ی کوه شوش داغی موجب شده تا در راه دسترسی به محوطه تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل کمی با درایت تر و احتیاط فراوان طی مسیر کنید. در نوک کوه یک مساحت پر شده از سنگ های آذرین به صورت یک دست قابل دیدن هستند.
بناهای تاریخی اردبیل
نحوه ی چینش و قرار گیری دیوارهای قلعه در اضلاع پر شیب هر قسمت از کوه موجب شده تا دسترسی به این قلعه کاری سخت و دشوار باشد.از سمت شمال کوه شوش داغی شیب تندی از سوی یک برآمدگی و در انتها به رود قره سو می رسد. از سمت غرب از نوک قله تا دیوار سنگی دفاعی شیب تندی حاکم است که یک پرتگاه با عمق ده متر منتهی می شود. از سمت شرق شیب هفتاد درجه دیواری ستبر را در مقابل دیدگانتان پدید می آورد. برای وارد به محوطه تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل بایستی از جنوب دست بکار شوید شیب ملایم این منطقه تضمین کننده ی ورود شما به قلعه خسرو خواهد بود.
محوطه تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل از دو بخش تشکیل شده است. دو قلعه ی کهن و یک گورستان اسرار آمیز. هر دو قلعه بر شوش داغی استوار هستند. گورستان در جنوب شوش داغی نمایان است که به صورت پراکنده سنگ های مزار را خواهید دید. ساخته شدن این قلعه در این ارتفاع و شیب، آن هم بوسیله ی چینش سنگ ها بر روی هم (خشکه چینی) جز شگفتی هایی است که در عصر مفرغ رخ داده است. قلعه خسرو در مفرغ جدید ساخته شد و تا عصر آهن سوم هم پا برجا بوده است. عمر استفاده از این قلعه در عصر آهن سوم به پایان می رسد و به مکانی متروکه تبدیل می شود. در محوطه تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل سفال هایی به دست آمده که نشانگر اجتماع و ساختار عصر مفرغ در ایران بوده است.
گورستان اطراف قلعه خسرو دارای ده تا بیست عدد مزار است که مشخص کننده ی قومیت موجود در این محوطه است. در بازدید باستانشناسان از محوطه تاریخی قلعه خسرو استان اردبیل بند و کانال هایی کشف شد. وجود این کانال های آبرسانی نشان از بندی بر روی رودخانه ی قره سو دارد. هماهنگی بین مصالحی که در ساخت قلعه به کار برده شده و مصالح کانال ها نشان دهنده ی تاریخ پر قدمت این منطقه دارد. سنگ مزارهای چهار چينه خرسنگی که از گورستان این منطقه به دست آمده همانند ناحیه ی قفقاز است. زیبایی های اردبیل محدود به جاذبه های تفریحی نیست می توانید در محوطه ی قلعه خسرو استان اردبیل از شگفتی های تاریخی ایران لذت ببرید.
آبشار آقبلاغ در استان اردبیل واقع شده و یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری خلخال بحساب می آید.
آقبلاغ (به معنی سفید کوه) با ۳۳۲۲ متر ارتفاع از سطح دریا، بلندترین نقطه شهرستان خلخال و مهمترین توده کوهستانى ناحیه بشمار میرود.
وجود چشمه سارهاى فراوان در دامنه هاى این رشته کوه ،که تامین کننده آب جریان هایى چون میانرودان، گلبند رود، و رودخانه زال می باشند، این منطقه را برای تور ایرانگردی و گردشگری مناسب می کند.
مهمترین چشمه این ناحیه که آبدهى قابل توجهى دارند، چشمه آقبلاغ است.
این چشمه در ارتفاع حدود ۲۷۵۰ مترى از سطح دریا قرار دارد . آقبلاغ بلافاصله پس از خروج، آبشار بسیار زیبا و با دورنماى جالب و دیدنى و سفید رنگ تشکیل میدهد.
وجود گونه هاى متنوع گیاهى و درختى در اطراف این آبشار، فضای طبیعی سر سبز و چشم نوازی را خلق کرده است. آب این چشمه که منشا تشکیل یکى از سر شاخه هاى اصلى رودخانه زال می باشد، از طریق این رود به قزل اوزن تخلیه می شود.
این چشمه و آبشار در محدوده منطقه حفاظت شده آق داغ که مهترین زیستگاه حیات وحش در استان می باشد، قرار دارد. نزدیکترین راه ارتباطی به آقبلاغ از طریق یک راه پیاده رو از روستای لرد بخش شاهرود خلخال میسر است
معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل از ثبت شدن ۹۲۰ اثر طبیعی، تاریخی، منقول و غیر منقول این استان در فهرست آثار ملی ایران خبر داد.
آقای منصور عالیقدری در رابطه با آثار ثبت ملی شده در استان اردبیل گفت: «تاکنون نام ۹۲۰ اثر تاریخی و طبیعی – سیاحتی استان اردبیل در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده اند.» ثبت ملی جاذبه های گردشگری کشور چه طبیعی باشند و چه تاریخی، باعث صیانت و محافظت بهتر از این آثار خواهد شد و با این کار حفاظت حقوقی از آن ها نیز امکان پذیر می شود. به طوری اگر خدای ناکرده به هر کدام از این آثار آسیبی وارد شود، می توان آن را در مراجع قضایی پیگیری کرد.
عالیقدری در اینباره افزود: «در سال ۹۶ شش اثر منقول این استان در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. این آثار زینبیه اردبیل، مدرسه فرهنگ، امامزاده سید هاشم خوجین، پل باستانی اردبیل، بقعه میراعلم میناباد نمین و محوطه تاریخی قورچی داغی نمین هستند که با تلاش های صورت گرفته، نامشان در این فهرست گنجانده شد.» وی همچنین به ثبت ملی ۱۱ شیء تاریخی کشف شده از محوطه های باستانی این استان از جمله گلدان فیروزه ای دوره صفوی ۱، گلدان فیروزه ای دوره صفوی ۲، جام سفالی دوره سلجوقی، کاسه زرین فام دوره صفوی، صندوقچه چوبی شیخ صفی الدین در دوره صفوی، تاس مسی قلم زنی دوره صفوی و… اشاره کرد.
وی در رابطه با برنامه های این استان در سال جاری اظهار داشت: «پرونده ثبت آثار ناملموس این استان همچون معماری آلاچیق شاهسون مغان، فناوری ساخت داس نمین، روش پخت نان سنتی شهرستان گرمی و … و همچنین آثار طبیعی اردبیل همچون درخت چنار مشکین شهر، چشم اندازهای گندیمان و … در فهرست آثار ملی تهیه شده و در حال آماده سازی برای ارائه است.»
لازم به ذکر است که استان اردبیل یکی از استان شمال غرب کشور است که ۱۷۹۵۱٫۴ کیلومتر مربع وسعت دارد. مرکز این استان کلان شهر اردبیل است که عنوان یکی از پر بازدید ترین شهرهای کشور مخصوصا در فصل تابستان را به خود اختصاص داده است. اردبیل از مناطق بسیار سرد و برف گیر کشور محسوب می شود که در فصل تابستان آب و هوایی بسیار معتدل و مطلوب دارد. این استان جاذبه های گردشگری گسترده و متنوعی دارد که شاید مهمترین آن ها، مجموعه میراث جهانی آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی باشد.
کاروانسرای سنگی صائین یا کاروانسرای عباسی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است در ۱۵ کیلومتری جاده سراب واقع شده است. کاروانسرای سنگی صائین از مهمترین کاروانسراهای تاریخی این شهر است که قدمت آن به دوران صفویه میرسد.
یکی از مهمترین آثار تاریخی این منطقه، کاروانسراها هستند که به دلیل موقعیت مکانی خاص این استان شکل گرفته اند. با توجه به اینکه اردبیل در حاشیه راه ابریشم قرار گرفته در گذشته کاروان های تجاری و نظامی زیادی از آن عبور می کردند و به همین دلیل کاروانسراهای زیادی در این منطقه ساخته شده که اگرچه تعداد زیادی از آن ها امروز از بین رفته اند اما هنوز هم می توان معماری تماشایی تعدادی از آن ها را در اردبیل به تماشا نشست. یکی از جذاب ترین کاورانسراهای اردبیل، کاروانسرای سنگی صائین در نیر اردبیل است که قدمت آن به زمان صفوی برمی گردد. می خواهیم درباره کاروانسرای سنگی صائین حرف بزنیم، .
سلسله صفوی نقطه عطفی در تاریخ ایران بعد از اسلام به شمار می رود؛ پادشاهان صفوی و به ویژه شاه عباس اول می دانستند که برای رونق تجاری باید بر تجارت و بازرگانی تمرکز کنند و برای رسیدن به این هدف باید راه ها تعمیر و کاروانسراها ساخته شود. شاه عباس اول توجه زیادی به راه ها و ساخت کاروانسراها داشت به طوری که امروز کاروانسراهای زیادی از دوران صفوی به جای مانده است. یکی از این کاروانسراهای زمان صفوی کاروانسرای سنگی صائین در استان اردبیل است، کاروانسرایی که به فرمان شاه عباس اول در جاده اردبیل – سراب در ۱۰ کیلومتری شهر نیر بنا شده و امروز از جاذبه های تاریخی تماشایی این منطقه به شمار می رود. کاروانسراهای استان اردبیل به خوبی نمایانگر گذشته پر رونق این منطقه است و نشان می دهد که اینجا از نقاط فعال اقتصادی بوده است.
زمان صفوی دوره طلایی ساخت کاروانسراها بود به طوری که در این دوره ۹۹۹ کاروانسرا ساخته شده که کاروانسرای سنگی صائین یکی از آن هاست و به خاطر مرمت هایی که در سالیان اخیر بر روی آن انجام شده ظاهری جذاب و دیدنی دارد. شاید با دیدن این بنا اول از همه تحت تاثیر معماری متفاوت آن قرار بگیرید و این سوال برایتان ایجاد شود که اولا چرا این بنا سنگی ست و ثانیه چرا تا این حد سرپوشیده است؟ همه این ها به شرایط اقلیمی این ناحیه برمی گردد. برای ساخت این بنا از سنگ استفاده شده و ماده متصل کننده سنگ ها به هم ساروج بوده است. دلیل سنگی بودن این بنا این است که سنگ های زیادی در این منطقه وجود دارد و از طرفی سنگ ها استحکام زیادی به بنا می دهند. به عبارتی، سنگ از مصالح کوهستانی و بومی اطراف است و با توجه به اقلیم سرد منطقه می تواند منجر به پایداری بیشتر بنا شود.
با توجه به اینکه این ناحیه منطقه ای سردسیر به حساب می آید برای ساخت بنا به شرایط آب و هوایی توجه خاصی شده تا بنایی ایجاد شود کاملا مطابق با شرایط محیطی اطراف. این کاروانسرا در یکی از پر برف ترین گردنه های ایران یعنی گردنه صائین ساخته شده برای همین معماری آن به گونه ای است که به راحتی بتوان از ورود برف و بوران به داخل بنا جلوگیری کرد. اینکه این کاروانسرا در گردنه ای مرتفع و برف گیر ساخته شده نشان می دهد که این مسیر در آن دوران اهمیت زیادی داشته است.
کاروانسرا کاملا بسته و سرپوشیده ساخته شده تا در برابر وزش بادهای سهمگین، تگرگ های بهاری و پاییزی و همینطور برف و سرما مقاوم باشد و این طور که معلوم است در داخل بنا هم از بخاری های زیادی استفاده می شده تا کاروانیان و مسافران گرم شوند. چارپایان کاروانیان هم در جایی در مرکز کاروانسرا برده می شدند، قسمتی که در مقایسه با فضاهای مجاور، ورودی های نسبتا بزرگ تری دارد.
در داخل بنا پله هایی هست که منتهی به بام کاروانسرا می شوند، بامی مربعی شکل که در بخش مرکزی آن گنبدی سنگی قرار گرفته است. در واقع، در مرکز بنا فضایی مربعی شکل به چشم می خورد که بر روی آن گنبد سنگی کوچکی قرار گرفته که زیبایی و جذابیت خاصی را به بنا داده است. بر روی سقف روزنه های کوچکی دیده می شود که به احتمال زیاد برای عبور نور و تهویه تعبیه شده اند و با دیدن حداقل اندازه ای که برای این روزنه ها در نظر گرفته شده به خوبی می توان به شدت هوای سرد این منطقه پی برد. از بالای کاروانسرا چشم اندازهای جذابی از طبیعت اطراف وجود دارد که نظرتان را به خود جلب می کند.
کاروانسرای سنگی صائین که به کاروانسرای شاه عباسی هم شناخته می شود در لیست آثار ملی ایران قرار دارد و یکی از مهمترین آثار تاریخی ایران است. نزدیک ترین شهر به کاروانسرای سنگی صائین شهر نیر است که پیشنهاد می کنیم سری به آن بزنید، به رستوران هایش بروید و غذاهای محلی مثل آش دوغ را امتحان کنید و از محلی ها محصولات لبنی مثل عسل و لبنیات بخرید. اگر خیال دارید تا چند روزی را بیشتر در این منطقه بمانید و به دنبال محلی مناسب برای اقامت می گردید باید به شهرستان سراب بروید در اینجا هتل ها و مکان ها اقامتی خوبی برای اقامت پیدا می کنید. در سفر به استان اردبیل حتما از کاروانسرای سنگی صائین دیدن کنید، کاروانسرایی که روزگاری مامنی گرم و امن برای مسافران خسته بود و خیلی از تجار و کاروانیان برای رسیدن به آن و فرار از سرما لحظه شماری می کردند.
اردبیل از شهرهای مهم و باستانی ایران است که همانند خیلی از شهرها در طول تاریخ ماجراهای بسیاری را تجربه کرده است که آثار و دیدنیهای گوناگونی از
دورانهای تاریخی مختلف در این شهر به یادگار باقی مانده است در این بخش به جاذبه های تفریحی و دیدنی این شهر می پردازیم.
یکی از شهرهای مهم و باستانی ایران، اردبیل است. این شهر در شمال غربی کشور در ارتفاع ۱۵۰۰ متری از سطح دریا در میان دشتی با همین نام قرار دارد. اردبیل نامی اوستایی به معنای شهر مقدس است. این شهر باستانی قدمتی بالغ بر ۳ هزار دارد و با توجه به موقعیت جغرافیایی آن، قرار گرفتن در حاشیه جاده ابریشم در گذشته تاریخ پر اهمیتی را به خود دیده است. این شهر در طول تاریخ گذرگاه کاروانهای تجاری و نظامی متعددی بوده و همین امر سبب احداث آثار و بناهای تاریخی بسیاری همچون کاروانسراها در این شهر شده است. اردبیل سر حلقه فرقه صفویه بوده است و چندین تن از پادشاهان ایران در این شهر سکونت کردهاند. براساس نظر برخی باستانشناسان تمدن و سکونت در این شهر به ۶ هزار سال پیش از میلاد میرسد. محوطههای باستانشناسی و آثار کشف شده در این شهر گواهی بر قدمت دیرینه این منطقه در طول تاریخ است. با ما همراه باشید تا با دیدنیهای اردبیل بیشتر آشنا شوید.
کاروانسرای سنگی صائین یا کاروانسرای عباسی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، در ۱۵ کیلومتری جاده سراب قرار دارد. قرار گرفتن اردبیل در حوالی جاده ابریشم منجر به احداث کاروانسراهایی با معماری بینظیر از لحاظ نوع معماری و هنر ظریف ایرانی شده و وجود کاروانسراهای متعدد بیانگر رونق اقتصادی این منطقه در گذشته است. کاروانسرای سنگی صائین از مهمترین کاروانسراهای تاریخی این شهر است که قدمت آن به دوران صفویه میرسد.
شهر یری با ۴۰۰ هکتار وسعت محوطهای باستانی در نزدیکی مشگین شهر است که از سه قسمت دژ نظامی، معبد و قوشا تپه تشکیل میشود. قدمت قلعه و معبد به ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد و قوشا تپه به ۷ هزار سال پیش از میلاد میرسد. بیش از ۳۰۰ سنگافراشت با ارتفاعهای مختلف در این شهر وجود دارد که به شکلهای انسانی بدون دهان ساخته شدهاند. با توجه به کشفیات باستانشناسی این منطقه برای اولین بار قدمت سکونت بشر در اردبیل به دوره مس سنگ رسید. این محوطه باستانی به ثبت ملی رسیده است.
تپه نادری آخرین اثر ثبت شده در دوران پهلوی است که گفته میشود، نادرشاه افشار به سربازان دستور داد تا با مشتهای خود تپهای بسازند تا بتواند بر بلندای آن برای سربازان سخنرانی کند. بیشتر سفالهای کشف شده از تپه نادری بدون لعاب، ساده و متعلق به دوران اسلامی است. این تپه تاریخی در ۳ کیلومتری جاده اردبیل به تبریز قرار دارد.
مجموعه بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی از نظر معماری اسلامی دارای اهمیت بسیاری است. شاه اسماعیل یکم و چندی از سران صفویه در این مجموعه تاریخی به خاک سپرده شدهاند. معماری این بنا همانند معماری عصر رنسانس است و هنر خالص شرقی را با کاشیکاری، طرحها، قاب، پنجرهها، مقرنسکاریها و آجرکاریها به خوبی نشان میدهد. این مجموعه تاریخی از شاهکارهای دوران اسلامی است که روی بنایی از عصر مغول احداث شده است. ۳ موزه تخصصی باستانشناسی، موزه سنگ و کتابخانه تخصصی بقعه شیخ صفی و موزه چینیها یا چینیخانه در این مجموعه تاریخی قرار دارد. موزه چینیخانه، با حدود ۴ قرن قدمت، در بخش شرقی رواق اصلی مجموعهی شیخ صفیالدیل اردبیلی، قرار دارد و طراح آن شیخ بهایی از مشاهیر و دانشمندان دوران حکومت صفویان است.
مجموعه بقعه شیخ امینالدین جبرئیل از بهترین نمونههای آرامگاهی معماری اسلامی است که از شاهکارهای دوران صفویه محسوب میشود. این مجموعه تاریخی شامل حصار، حیاط بقعه، ایوان جلوبنا، رواق، بنای اصلی بقعه، حجرات و غرفهها است. بنای این مقبره بهطور نامساوی از دو قسمت تشکیل شده است، یک عمارت چهارگوش مرکزی و یک مقصوره مانند پنج ضلعی در جلو دارد.
مسجد جامع اردبیل یا جمعه مسجد مربوط به دوران سلجوقیان است که کنار آتشکدهای احداث شده است. این مسجد تا اوایل دوره صفوی کاربری داشت. در دوران ایلخانی جمعه مسجد برای آخرین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. نقشه این مسجد بر خلاف مساجد دوره سلجوقی که اغلب بهصورت چهار ایوانی بنا میشدهاند، ساخته شده است. زیر تالار اصلی مسجد، به منظور تسهیل عبور و مرور مردم و دستهها و اجتماعات، دهلیزها و راهروهایی بهصورت شبکهای منظم، طراحی شده است. مسجد جامع اردبیل از مهمترین و قدیمیترین مساجد اسلامی ایران است که هماکنون محوطه مکعبی آن سرپا است.
دریاچه شورابیل از جاذبههای طبیعی اردبیل است که قدمت آن بیش از دریاچه ارومیه است. این دریاچه در داخل شهر اردبیل در خیابان دانشگاه قرار دارد و دارای امکانات تفریحی، ورزشی و فرهنگی بسیاری است. این دریاچه از مناطق شکار ممنوع اردبیل است که به منطقه نمونه گردشگری شورابیل تبدیل خواهد شد.
رودخانه بالیقلو چای يا رودخانه ماهیدار از کوه سبلان سرچشمه میگیرد و از شهر اردبیل میگذرد و به رودخانه قرهسو میریزد. جریان آب این رودخانه کشاورزی را در بیشترین مناطق روستایی اردبیل رونق داده است.
دریاچه نئور بزرگترین دریاچه طبیعی اردبیل است که یکی از بزرگترین دریاچههای آب شیرین کشور نیز محسوب میشود. عمق دریاچه تا ۱۳ متر میرسد و وسعت آن بیش از ۲۰۰ هکتار است. این دریاچه بهعنوان یک منطقه حفاظتشده زیست محیطی، تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست است و اهمیتهای زیستگاهی، اکوتوریستی، زنبورداری، کشاورزی و دامداری دارد.
جنگل فندقلو دارای درختان مختلف میوه مانند فندق، سیب وحشی، گوجه سبز، ازگیل ، به، تمشک و توت فرنگی است و از جاذبههای طبیعی اردبیل به شمار میرود. تله كابين حيران در میان این جنگل از دیگر دیدنیهای این منطقه است. این تله کابین از استانداردترین ایستگاههای موجود در تله کابینهای کشور است.
پیست اسکی آلوارس علاوه بر اینکه بزرگترین پیست اسکی ایران است، بسیار منحصربهفرد و خاص است. این پیست در دامنههای مرتفع سبلان و در نزدیکی روستایی با همین نام واقع شده است. بالابر و تلهسیژ از امکانات این پیست اسکی است. در برخی تابستانها نیز بارش برف در این پیست اسکی مشاهده شده است.
پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین در منطقهای کوهستانی و در نزدیکی اردبیل، با ارتفاع ۱۷۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. اولین دوره مسابقات اسکی روی چمن در سال ۱۳۹۲ در این پیست برگزار شد.
پیکره سنگی بابا داوود در شهر عنبران در ۴۰ کیلومتری اردبیل قرار دارد. ارتفاع این مجسمه سنگی حدود ۲۰ متر است که به شکل چهره انسانی است که به رو به نگاه میکند. این مجمسه را شبیه به مجسمه ابوالهول مصر میدانند.
تفرجگاه بولاغلار در غرب اردبیل واقع شده و نام آن به معنای چشمه سارهای جوشان است و از مناطق ویژه گردشگری طبیعی این منطقه محسوب میشود که مناظر طبیعی و فضای سبز و بکر، پوشش گیاهی خاص و چشمههای متعددی دارد.
اردبیل با توجه به تاریخ کهن خود آثار و دیدنیهای باستانی و تاریخی بسیاری دارد و به همین دلیل موزههای متعددی در این شهر بنا شده است. موزه تاریخ طبیعی، مردمشناسی، موزه صنایع دستی، موزه مفاخر دینی و موزه مفاخر اردبیل از موزههای بینظیر این منطقه به شمار میروند. در یکی از حمامهای تاریخی شهرستان اردبیل به نام حمام آقا نقی، موزه مردمشناسی اردبیل واقع شده است که میتوان انواعی از مجسمه با پوشش محلی مردم اردبیل، آثار و دستنوشتههایی از تاریخ، فرهنگ و هویت این ناحیه از کشور را مشاهده کرد.
بازار تاریخی اردبیل یادگاری از دوران صفویه است که در زمان حکومت شاه طهماسب اول رونق بسیاری داشته است. این بازار از راسته اصلی بازار، راسته قیصریه، علافان، راسته پیرعبدالملک، بازار زرگران، سراجان، پارچه فروشان، کفاشان، مسگران، چاقوسازان و آهنگران تشکیل شده بوده است.
در اردبیل گرمابههای تاریخی بسیاری همچون گرمابه قرادگنک، حاج محسن، پیر، سرچشمه، یعقوبیه و حمام تاریخی اوچ دکان دیده میشود. این گرمابهها عموما در بافت قدیمی شهر و در کنار مسجدی بنا شدهاند.
در اردبیل باتوجه به وجود رودخانههای متعدد و گذرگاهی بودن بر سر راه جاده ابریشم، پلهای تاریخی متعددی دارد. پل هفت چشمه در دوران صفویه روی رودخانه بالیقلو چای احداث شده و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پل ابراهیمآباد نیز در دوران صفویه در محلههای اوچدکان و ابراهیمآباد احداث شده و به ثبت ملی رسیده است. پل یعقوبیه نیز در دوران صفویه با پنج دهنه بر دو سوی رود بالیق لی بنا شده است. معماری طاقهای این پل از آجر همراه ملات گچ و آهک است که بهصورت طاق ضربی و به فرم جناغی ساخته شدهاند پل نادری، پل سیدآباد، پل قره سو، پل سامیان و قرمزی کورپی (پل قرمز) از دیگر پلهای تاریخی این شهر به شمار میروند.
کاروانسرای عباسی نقدی کندی مشرق به دره نقدی در حاشیه رودخانهای با همین نام قرار دارد و قدمت آن به عصر صفویان میرسد. در کنار این کاروانسرا قبرستانی وجود دارد که احتمال میرود متعلق به زمان کاربری آن بوده باشد.
کاروانسرای سرباز وطن (قانلی بلاغ) تنها کاروانسرای نوع چهار ایوانی از عصر صفویه است که در فاصله حدود ۸۰۰ متری نوار مرزی ايران و جمهوری آذربايجان واقع شده است. ايوانهای چهارگانه آن از خارج به شکل پنج ضلعی و حالت برج پنج ضلعی به خود گرفته است. نماي خارجی کاروانسرا شامل يک دروازه ورودی در ضلع شرقی به عرض چهار متر و ارتفاع حدودا پنج متر و سه اطاق در اطراف آن است و فضای خارجی کاروانسرا فاقد طاقنما و تزیينات کاشيکاری است.
کاروانسرای شورگل روی تپهای به ارتفاع سه متر قرار دارد. از ویژگیهای خاص بنا استفاده از لاشه سنگ در کل بنا حتی در زدن طاقها، قوسها و سر درها و کوهستانی بودن پلان کاروانسرا است. در این محوطه سفالهایی از دوران اسلامی و دوران اشکانی کشف شده است که براساس آنها قدمت این کاروانسرا احتمالا به قرن پنجم تا اواخر قرن هشتم هجری قمری میرسد.
اردبیل شهری است با خانهها و عمارتهای تاریخی متعدد که ساخت این خانههای تاریخی از دوران قاجار در این شهر رونق گرفته است. عمارت آقازاده در مرکز شهر اردبیل در میدان عالیقاپو قرار دارد. این خانه تنها عمارت از هفت عمارت حاج اسماعیل آقااُف تاجر سرشناس دوره قاجار است. این عمارت به صورت متقارن ساخته شده است و شامل دهلیز، تالار اصلی، مخارجه، صندوقخانه، نشیمن، قول دوبام، مطبخ و محل حمام میشود. در میان حیاط آجر فرش شده، حوض سنگی مستطیل شکلی، با سنگهای تراشیده و فواره قرار دارد. هماکنون رستوران سنتی تاج شهر در این عمارت برپا است. خانه خلیلزاده، حاج یوسف صادقی، خادم باشی، رضازاده، شریعت، میر فتاحی، نوری زینال (خوئی)، وکیلالرعایا و خانه مروج (خلیلزاده) همگی از عمارتهای تاریخی دوران قاجار در اردبیل بهشمار میروند که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاند. خانه سید هاشم ابراهیمی نیز در دوران زندیه و خانه مناف زاده در دوره پهلوی اول بنا شدهاند.